Ayda ve Mars'ta Domates Yetiştirilebilir mi?

Daha önceleri konuyla ilgili uzay tarımıyla ilgilenen bilim insanlarıyla çeşitli bitkiler üzerinde çalışmalar yapılmıştı ve çeşitli blog sayfaları da  bu konuya gereklilikleri bakımından yer verdi. 26 Aralık 2024'te güncellenen yakın tarihli bir habere göre "İzmir'den Uzaya Bir Proje" ile uzay tarımına önemli katkıları olması beklenen bir proje kapsamında çalışmalar sürüyor. 

Bu TÜBİTAK destekli çalışma, insanlığın uzay kolonilerinde sürdürülebilir tarıma geçişini kolaylaştıracak yenilikçi çözümler sunuyor. Bu araştırma, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Rengin Özgür Uzilday liderliğinde yürütülüyor. Avesis'te temel alanı 'Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı' olan Doç. Dr. Rengin'in diğer araştırma alanları ise; Bitki Moleküler Genetiği, Temel Bilimler, Bitki Biyolojisi, Bitki Fizyolojisi, Yaşam Bilimleri, Moleküler Biyoloji ve Genetik üzerine. 

Geliştirdiği projenin temeli Ekstremofit Bitkiler olan çalışmasında; Ay ve Mars’taki toprak benzeri regolitlerin tarıma elverişli hale getirilmesi amaçlanıyor. Besin açısından fakir olan bu yüzeylerde bitki yetiştirmenin önünü açmak için öncül bitkiler ve moleküler mekanizmalar araştırılıyor.

"Projenin kalbinde, ekstrem koşullara dayanıklı bitki türleri bulunuyor. Uzay koşullarına uygun olarak geliştirilecek bu bitkiler, insanlı kolonilerde tarımsal üretimin kapısını aralayacak. Araştırma ekibi, regolit simülantları üzerinde domates yetiştirmeyi hedefliyor. 

Bu süreçte, bitkilerin stres altında nasıl sinyal verdiği ve besin eksikliğine nasıl tepki verdiği gibi bilimsel sorulara yanıt aranıyor." 

Proje ekibi, uzay teknolojilerinde daha önce de adını duyurmuş durumda. Doç. Dr. Uzilday’ın proje yöneticisi olarak yer aldığı bir başka proje olan  "Ekstrem Halofit olan Schrenkiella Parvulanın Tuz Stresine Verdiği Yanıtların Uzay Ortamında Araştırılması" deneyi, Türkiye'nin ilk astronotu Alper Gezeravcı'nın uzaydaki ilk deneyi oldu. Bu başarı, Ege Üniversitesi’nin uzay araştırmalarındaki yerini güçlendiriyor.

"Ay'dan Alınan Tozlar"

Daha önce Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Florida Üniversitesi'nden araştırmacılar yarım asır önce, Ay'dan getirilen örneklerde yürüttükleri çalışma sonucunda hem uzay keşiflerini hem de insanlığa hizmet edebilecek başarıya imza attı. Deneyler 1969-1972 yılları arasında Apollo Uzay Programı sırasında 'Ay'dan alınan tozlar' üzerinde yapıldı.

Üniversitenin Bahçevanlık Bilimleri bölümünden Prof. Robert Feri: 

Kendimize önce -Ay'ın yüzeyindeki regolitte bitki yetişir mi?- sorusunu sorarak başladık. İkinci olarak da bu bir gün gerçekleşirse insanların Ay'da kalma süresini uzatmaya nasıl yardımcı olabilir? sorusunu sorduk. 

diyerek projenin " çıkış noktasını anlattı.

🌿İlk soruya yanıt bulundu: Evet, Ay regolitinde bitkiler yetişebilir.

Florida Üniversitesi'nden çalışmaya katkı veren Prof Anna-Lisa Paul araştırma sonucunun kendilerini çok şaşırttığını belirterek bitkilerin hem Ay örneklerinde hem de kontrol grubunda yaklaşık altı gün aynı görünüme sahip olduğunu belirtti.

Bu örnekler, Dünya toprağında yetişenler ve hatta volkanik küllerden yapılan Ay taklidi ortamda yetiştirilen kontrol grubundakiler kadar güçlü olmasa da Ay'da da bitki yetişebildiği tespit edildi.

Bu çalışma kapsamında araştırmacılar ilk defa Ay toprağında tere benzeri bir çeşit bitki yetiştirmeyi başardı. Bu gelişme Ay'da uzun süreli keşifler için ihtiyaç duyulacak kaynakların bulunabilmesi açısından büyük bir adım olarak nitelendirildi.

🌱Bilgi:

Ay toprağında başarılı şekilde yetişen bitki Latince adı Arabidopsis thaliana olan bir çeşit tere. Avrasya ve Afrika'ya özgü bu bitki brokoli, karnabahar ve Brüksel lahanası gibi turpgillerle ve hardal otu ile akraba.

photo

NASA'nın Artemis Programı'na destek veren bilim insanlarından Jacob Bleache "Yaşadığımız Güneş Sistemi'ni anlamak için Ay'da olanlardan faydalanabilirsek herşeyi yanımıza almamıza gerek kalmaz" diyerek keşfin önemini vurguluyor.

İnsan-Doğa-Uzay

İnsanların doğa ile ilişkisinin bir yönünü de, nüfus artışı, çevre kirliği, iklim değişikliği gibi durumlar üzerinden gözlemlenen olumsuz süreçlerin oluşturduğu bir gerçek. İnsanların çevre üzerindeki baskısını azaltma yolları aranırken, Ay ve Mars başta olmak üzere farklı gezegenlerde yaşam olanakları her zaman araştırılıyor.

🌿 Birçok bilim-kurgu filminde uzayda bir yetiştirme alanı kurulup, uzay kolonisinde insanların ve hatta hayvanların rahatlıkla yaşadığına, besin ihtiyaçlarını karşıladıklarına rastlamışızdır. Oradan hatırladıklarımızla 'Marslı' filminde astronot Mark Watney, verimsiz Mars toprağında kendi dışkısı ile patates yetiştirerek Kızıl Gezegen’de mahsur kaldıktan sonra hayatta kalıyordu. 😊 Yüzyıllar öncesinde uzaya gitmek bile bir hayalden ibaretken, şu an bunun mümkün olduğuna çeşitli çalışmalar aracılığıyla bizzat şahitlik ediyoruz.

Konuya Mars olarak bakıldığında bilim insanlarına göre; yine de buradaki toprak içeriğinde bazı mineral parçaları, volkanik ve buzul kalıntılar bulunsa da tarım için elverişli olmadığı yönünde. 

Kevin Cannon; 

Toprak kullanarak Mars’ta bitki yetiştirmek istiyorsanız, bu malzemeyi bitkilerin büyüyebileceği bir şeye dönüştürmek için çok çalışmanız gerekecek.

diyor.

Growtech Tarım sohbetlerinin “Uzayda Tarım Teknolojileri Her Yerde” başlıklı oturumunda, uzayın bundan sonra herkesin gündeminde daha fazla yer alacağını kaydeden Türkiye Uzay Ajansı Başkanı Dr. Serdar Yıldırım, “İnsanlar şu anda bile uluslararası uzay istasyonlarında yaşamını sürdürüyor. Bu sayı çok artacak. Şu anda 2 tane uzay istasyonu bulunuyor. 10 yıl içinde bu rakam 6 – 7’ye çıkacak" şeklinde konuya değiniyor. 

TÜBİTAK tarafından desteklenen Doç. Dr. Rengin Ö. Uzilday'ın bu projesiyle; Ay ve Mars’ta kurulacak insanlı uzay kolonilerinde bitkisel üretim gerçekleştirilecek.

Eğer gerçekten de Mars’a gidebilirsek ilk amacımız tabi ki de yiyecek bulmak olacaktır. Dünya’dan yemek sağlamak da gereksiz pahalı olacak ve mantıklı olmayacaktır. Bu sebeple Mars’taki insanların Dünya’dan gelecek olan yemek stoğuna bel bağlamaması ve Mars üzerinde sürdürülebilir bir tarım sistemi geliştirmeleri yararlı olacaktır.

Ot yorumu;

🌿🌿Ay ve Mars’ta tarımı mümkün kılabilecek bir projeyle bilim dünyasında fark yaratmayı hedefleyen bu ekip, gelecek teknoloji ve  tarım konusunda, İzmir'den uzaya bir adım atarak insanlık tarımına ışık tutuyor. Böyle bir çalışmanın İzmir'de ve bizlerin de eğitim almış olduğu Ege Üniversitesin'de yürütülüyor olması gururlandırıcı.

Acaba bu konu özelindeki bitkinin ekstrem koşullara dayanıklı olabilecek hangi çeşitleri seçilecek, ve bu konuda en uygun kültür ortamını oluşturmak için hangi teknolojiler yoğun olarak kullanılacak? 

Kaynakça:

1. Talha Kerem Kalfa, "Mars’a Gidilirse Nasıl Tarım Yapılacak?", 2018, Webtekno.
   
2. "Uzayda Tarım ve Topraksız Bitki Hayal Değil!", Kasım 2022, www.growtech.com.tr.
   
3. "Ay ve Mars’ta Domates Yetiştirmenin Sırları: İzmir’den Uzaya Bir Proje", www.egehaber.com, 26 Kasım 2024.
4. "Dünya’nın Yansıması Olarak Mars’ta Yaşam Alanı Tasarlamak",  Meltem Özçakı, 2023, Dergipark.