Kenevir (Cannabis sativa L.) Bitkisi Nedir?
- Kenevir ("kendir"), Cannabis sativa bitkisinin Türkçe adlandırılış şeklidir. Kenevir bitkisi, son yıllarda sıkça araştırılan bitkilerden biri haline gelerek, dünya çapında bilim çevrelerinin ilgi odağı olmuştur.
- Tıbbi, gıda ve keyif verici olarak kullanımının yanı sıra, tekstil hammaddesi olarak da kullanılması nedeniyle binlerce yıldır yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu bitkinin çeşitli kısımlarının toz haline getirilip sarılarak tüketildiği haline "esrar" ("marihuana")/ot denilir.
- Bu bitki, Cannabaceae familyasına ait tek yıllık, çift çenekli ve otsu bir bitki cinsidir.
- Bir kenevir bitkisini yetiştirmek tohumdan hasada kadar, türüne göre değişmekle birlikte yaklaşık 3-6 ay sürecektir.
- Bitkinin ilk zamanlarında sulama ve ışık faktörlerine karşı aşırı hassas olabilmektedir. Bu ilerleyen süreçlerde de önem taşır.
- Çiçeklenme evresi, bitkide günlük bitki su tüketimi değerinin en yüksek olduğu ve bitki lif gelişiminin %25 arttığı dönemdir.
- Bitkilerin boyları yine türe göre 50 cm'den 3 m'ye kadar büyüyebilir. Cinsin gövde kısmı dik ve içi boş olup üzerleri dikenimsi tüylerden dolayı pürtüklüdür. Bitki cinsi eşeylidir ve bitkiler erkek ve dişi olmak üzere ikiye ayrılır.
- Dişi bitkilerin Temmuz-Ağustos aylarında açan soluk yeşilimsi renkli çiçekleri ve tohum yataklarından ise esrar elde edilmektedir.
- Erkek bitki polen üretirken dişi bitki çiçeklenir ve bazı türlerde yüksek oranda tetrahidrokannabinol (THC) içerir. Tozlaşma ise rüzgâr vasıtasıyla gerçekleşir.
- Tartışmalı olsa da kenevir bitkisi çoğunlukla farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip Cannabis indica, Cannabis sativa ve Cannabis ruderalis olmak üzere üç türe ayrılır.
Bilgi
Cambridge Üniversitesi'nin araştırmasına göre bir hektarlık (10 dönüm) bir esrar tarlası atmosferde bulunan 9 ila 15 ton karbondioksit (C02) gazını emiyor. Bu oran, aynı büyüklükteki bir ormanın emdiği CO2 miktarının yaklaşık 2 katı.
Aslen Orta ve Güney Asya'da yetiştirilen ve günümüzde ılıman ve tropik bölgelerin çoğunda yetişen ve kültürü yapılan kenevir, asırlar boyunca hem keyfî hem de tedavi edici amaçlarla kullanılmıştır. Cannabis içerisindeki ana aktif kimyasal bileşik olan psikoaktif madde, tetrahidrokannabinol (kısaca "THC") olarak bilinen bir moleküldür. Kenevir; dumanı içe çekilerek, buharlaştırılarak, besin maddeleri içine ilave edilerek veya ekstrakt halinde tüketilebilir.
Birbirine kıyasla Cannabis indica'nın THC/CBD oranı daha yüksekken, C. sativa'da bu oran daha düşüktür. ancak her iki türde de büyük değişkenlik vardır. Buna rağmen ortalama baz alındığında THC oranı sativa türüne ait bitkilerde daha yüksek çıkmıştır.
Kenevirin Fitokimyasalları ve Kullanım Alanları
Kenevir türünde fitokimyasallar incelendiğinde, farklı kimyasal sınıflardan oluşan 700’den fazla bileşik tanımlanır. Bu bitki, çok çeşitli kimyasal elementlerin fonksiyonel gruplarını içerir. Kenevirde aminoasitler, yağ asitleri ve steroitler birincil metabolizmayı oluştururken, kannabonoidler, flavonoidler, stilbenoidler, terpenoidler, lignanlar ve alkoloidler sekonder metabolitleri temsil eder.
Terpenlerin en büyük fitokimyasal grup olduğu düşünülürse terpenler ve terpenoidler; kenevir türünde, tıbbi aromatik bitkilerin reçine ve uçucu yağları dahil farmakolojik etkilerini barındıran önemli bileşenleridir.
- Kenevirde bulunan ve diğer bitkisel ya da sentetik kaynaklardan elde edilen monoterpen ve seskiterpenlerin bir kısmı ticari ilaçlarda da kullanılmaktadır. Hatta bazı kenevir yan ürünlerinin hayvan beslenmesinde alternatif yem kaynağı olarak kullanılabileceği bilgisi de kaynaklarda mevcuttur.
- Spesifik olarak kenevirde, dişi çiçek salgısının kuru kütlesinin %3-5’ini terpenler oluşturur. Kenevirin tad ve aromasına katkıda bulunan terpenler çoğunlukla monoterpen ve seskiterpenlerdir.
- Mevcut bileşiklerin bulunma oranları bitki dokusuna, yaşına, genotipine, yetiştirme koşullarına (beslenme, nem ve ışık miktarı), hasat zamanı ve depolama koşulları gibi bazı fiziksel ve genetik koşullara bağlıdır. Örneğin içerik bakımından diğer türlere kıyasla kenevirin Afganistan kökenli C. indica türüne ait geniş yapraklı bir genotipin diğer genotiplerden farklı olarak daha yüksek içeriğe sahip olduğu saptanmıştır.
- Aynı zamanda endüstriyel bir bitkisel besin kaynağı olarak (endüstriyel amaçlar için ıslah edilmiş ve düşük oranda THC içeren kültivarlar) kenevir ve kenevir ürünleri, önemli miktarda vitamin ve faydalı minerallerin yanı sıra, zengin protein ve çoklu doymamış yağ kaynaklarıdır. Alfa tokoferol, E vitamininin insan gereksinimlerini karşılayan tek formudur. Ayrıca tohumlarından elde edilen yağ; cila, boya, sabun vb. yapımında kullanılır. Ülkemizde de şile bezi ve Rize bezi gibi özgün dokuma teknikleri ile beraber, geleneksel kültürümüzde yer edinmiştir.
Kenevir ekstraktlarında bulunan kimyasalların çoğu için “kannabinoidler” terimi kullanılır. Ayrıca 20’den fazla flavonoid varlığı tanımlanmış, bunlar ise flavonların veya flavonollerin kimyasal sınıflarına aittir. Bu sebepten kenevir tohumu yağında bulunan, yüksek olasılıkla flavonoidlerin fazla orandaki içeriğinden kaynaklanan antioksidan varlığını açıklar.
Ayrıca kenevir tohumu insanın besinsel ihtiyacını karşılamak için yeterli miktarda ve oranda temel aminoasitleri ve yağ asitlerini içeren zengin besin değerine sahiptir. Bununla ilgili denenen bazı alternatif besinler mevcut.
. 
Hem beslenme probleminin çözümü için hem de gıdaları zenginleştirmek adına alternatif gıda kaynaklarının kullanımı ve yaygınlaşması hakkındaki araştırmalar günden güne artmaktadır. Araştırmacılar hayvansal kaynaklara erişimin sürdürülebilirlik sebepli sıkıntılardan sınırlı olduğunu belirtirken, bunların yerini tutabilecek bitkisel kaynaklı analogların üzerinde durmaktadırlar.
- Kenevir proteininden maksimum düzeyde faydalanabilmek için kenevir protein keki, kenevir protein konsantresi ve kenevir protein izolatı gibi ürünler geliştirilmiştir.
- Kenevir protein keki, kenevir tohumundan yağı alındıktan sonra kalan posanın parçalanması ile elde edilir ve yaklaşık olarak %37 oranında protein içerir.
- Kenevir protein konsantresi, yağı alınmış kenevir tohumundan protein olmayan bileşenlerin çoğunun uzaklaştırılmasıyla kuru ağırlık bazında %74'e kadar protein miktarı arttırılabilen bir besin kaynağıdır.
- Kenevir protein izolatı ise; protein olmayan bileşiklerin farklı yöntemlerle ekstrakte edilmesi ve protein içeriğinin %90’dan fazla zenginleştirilmesi ile elde edilir. Bu saf ve zenginleştirilmiş kenevir formu, protein olmayan bileşenlerin istenmediği ve gıda proseslerinde 'proteince zenginleştirme ihtiyacını karşılama'ya yönelik olarak üretilmektedir.
- Besleyici değerlerinin yanı sıra in-vitro ve in-vivo yapılmış çalışmalarda kenevir protein peptitlerinin; antihipertansif, antikanser, antimikrobiyal vs. etkilerinin olduğu görülmüştür.
Bu bağlamda kenevirden ekstraktlar, yağlar, distilatlar ve izolatlar gibi çeşitli ticari ürünler elde edilebilir ve birçok gıda formülasyonuna entegre ve infüze edilebilir. Bununla ilgili ülkelerin kenevir ve yan ürünlerinin gıda ürünlerinde kullanılabilirliği hakkındaki yasal düzenlemeleri yapması son derece önemlidir. Bu yönde atılacak olan adımlarla hem bilimsel çalışmaların hem de kenevir entegreli gıda ürünlerinin üretiminde artış kaydedileceği öngörülmektedir.
Kenevirde Bulunan THC
Kaynak: pixabay
THC, yağda çözünen bir madde olduğundan hızlı bir şekilde beyin ve diğer organlara geçer. THC, vücuttaki endojen kannabinoid maddelerin de etkilediği sinir hücreleri üzerindeki bazı reseptörlerin aktivitesini azalma yönünde değiştirir (kenevir kullanımının durdurulmasından yaklaşık 1 ay sonra bu etkiler tersine döner). Bilinen psikoaktif etkilerinin yanında depresyon, anksiyete ve uyku bozuklukları gibi psikiyatrik sendromları da tetikleyici etkilere sahiptir.
Esrar Bağımlılığı
DSM-V de Cannabis yoksunluk belirtilerine göre kenevire maruz kalanların %9'u bağımlılık geliştirmektedir; kokain için aynı oran %20, alkol için %23, nikotin için %68'dir. İşte bu yüzden sigaradan uzak durun, başlayanlar bırakmakta büyük güçlük yaşıyor. :)
Bağışıklık Sistemi Üzerine Etkileri
Keneviri sıklıkla kötüye kullanmak vücutta immün(bağışıklık) sistemini zayıflatır. ABD'de yapılan çalışmalara göre marihuana kullanıcılarının kullanmayanlara göre enfeksiyonlara yakalanmaya daha meyilli olduğu konusunda veriler bulunur. Bununla birlikte özellikle uzun süreli kullanımına bağlı erkek ve kadınlarda üreme sistemi ve hormonlar üzerine olumsuz etkilere dair veriler de yapılan araştırmalarca mevcuttur.
Hastalıkların Tedavisinde 'Tıbbi Amaçlı' Kenevir Kullanımı
Tıbbi olarak kannabinoidler genel olarak; kemoterapi, spastisite veya nöropatik ağrı sonucu oluşan mide bulantısı tedavisinde kullanılır.
Multipl Skleroz, alzheimer, ALS, parkinson, anksiyete gibi hastalıkların tedavisinde kullanılan kenevir tıbbi açıdan da faydaları önemli bir bitkidir. Kanser hastalarının iştah kaybı, bulantı, şiddetli ağrı vb şikayetlerinde kenevir kullanmak faydalı bir seçenek olabilir. Burada doz çok önemlidir; unutulmamalıdır ki ilaç ve zehri ayıran en önemli şey dozudur. Örneğin düşük doz CBD ve THC anksiyeteyi azaltırken, özellikle yüksek doz THC'nin anksiyeteyi arttırdığı tespit edilmiştir. Sürekli yüksek doz THC kullanan kişilerde kronik anksiyete bozukluğu meydana gelebilmekte veya başka psikiyatrik bozuklukları varsa bunlar kötüleşebilmektedir. Bu gibi risklerden dolayı anksiyete bozukluğu olan hastalarda en iyi tedavinin CBD ile yapılacağı belirtilmiştir.
Ben buraya araştırma yaparken faydalı bulduğum bir görseli bırakıyorum. Bazı hastalıklarla ilişkili THC türevleri burada şema halinde gösterilmiş.
Konuyla ilgili olarak;
2019’da Toronto'da düzenlenen “Günümüzde Kenevir Eğitimi (Cannabis Education Today)” toplantısında ilk konuşmacı olan, kenevirin tıbbi kullanımı alanında uzman Dr. Blecher (tıp alanında) konuşmasına şöyle başladı:
Keneviri gerçekten yalnızca tıbbi amaçla kullanmak isteyen hastalar bizden daima terapötik etki gösterebilecek en düşük dozu reçete etmemizi isterler; keyif verici amaçla kullanmak isteyenler ise her fırsatta mümkün olan her yüksek dozu...
Kenevirin Tarihçesi
- Avrupalının dört ata soyundan biri olduğu düşünülen, Avrasya’da yaşamış Yamnaya insanları, 5000 yıl önce bu dönemde doğuya doğru yayılmaya başladı. Bu insanların da Avrasya boyunca keneviri, hatta onun psikoaktif özelliklerini yaydığı düşünülüyor. Kenevir bitkisinin polenleri, meyvesi ve lifleri, yıllardır Avrasya’da gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılıyor.
- Almanya’daki Berlin Özgür Üniversitesi’nden Tengwen Long ve Pavel Tarasov, tarih öncesi kenevir kullanımındaki akımları ve modelleri ortaya çıkarmak için bu arkeolojik kazılara dair bilgileri bir veritabanında topladı. Araştırmacılar, genellikle kenevirin ilk olarak Çin’de veya Orta Asya’da kullanıldığının ve olasılıkla evcilleştirildiğinin düşünüldüğünü, fakat veritabanının alternatif seçenekleri de içerdiğini söylüyor.
- Veritabanına dahil edilen en güncel çalışmalar, bitkinin Japonya ve Doğu Avrupa’daki arkeolojik kayıtlarda neredeyse aynı zamanda, günümüzden 11500 ila 10200 yıl önce görülmeye başladığını öne sürüyor. Long, “Kenevir bitkisi 10000 yıl öncesinde, hatta daha da erken bir tarihten itibaren geniş bir coğrafyaya yayılmış gözüküyor” diyor.
- Araştırmacılar Avrasya kara parçası üzerinde farklı grupların bu dönemde, birbirinden bağımsız şekilde, belki psikoaktif etkileri için; bir besin veya ilaç kaynağı olarak, ya da liflerinden kumaş yapmak için bu bitkiyi kullanmaya başladığını anlatıyor.
Bronz Çağı’nda Kenevirin Kullanımı
Tarasov ve Long’un veritabanına göre, sadece Batı Avrasya’da kenevir binyıllar boyunca insanlar tarafından düzenli olarak kullanıldığı belirtiliyor. Long, Doğu Asya’daki kullanıma dair erken kanıtların dağınık halde olduğunu söylüyor.
Bu durum ise yaklaşık 5000 yıl önce, Bronz Çağı’nın başlangıcında değişmiş gözüküyor. Bu dönemde Doğu Asya’daki kenevir kullanımı görünüşe göre daha yoğun hale geldiği bilgisi kaynaklarda mevcut.Avrasya steplerindeki atlı göçebe hayatın yaygınlaşmasıyla, oradaki insanların uzun mesafeler katetmelerine, ve uzun yıllar sonra İpek Yolu haline gelecek rotalar üzerinden kıtalararası ticaret ağları oluşturmaya başlamasına imkan tanıdı. Bu daha önceki Bronz Çağı Ticaret Yolu, olasılıkla kenevir de dahil olmak üzere binbir çeşit metanın batı ve doğu arasında yayılmasını kolay hale getirdi.
Long, “Bu hipotezi test etmek için daha fazla kanıta ihtiyacımız var” diyor, fakat kenevirin yüksek değerde olması da onu bu dönemde ideal bir takas ürünü haline getireceğini söylüyor. Başka kanıtlar da Bronz Çağı başlangıcında insanların ve ürünlerin hareket halinde olduğunu gösteriyor. Örnek olarak Long'a göre Orta Doğu’da 10000 yıl önce yetiştirilmeye başlanan buğdayın da, Çin’de 5000 yıl önce görülmeye başlanmış.
Son birkaç yılda yayımlanan antik DNA çalışmaları da, steplerde yaşayan göçebe çoban toplumlarından biri olan Yamnaya’ların, bu dönemde hem doğu hem de batıya yayıldığını doğruluyor.
Psikoaktif Özelliklerinin Kenevirin Yaygınlaşmasındaki Etkisi
Ottawa’daki Agriculture and Agri-Food Canada‘dan Ernest Small,
Kenevir birçok şekilde kullanılabildiği için, Bronz Çağı’ndaki yayılımının özellikle psikoaktif özelliklerine bağlı olup olmadığından emin olamayız.
diyor.
Fakat psikoaktif özelliklerin de bir faktör olduğuna inanmak için kanıtlar da var. Bazı araştırmacılara göre, arkeolojik kazılarda bulunan yanmış kenevir tohumları, Yamnaya’ların marihuana içme fikrini Avrasya boyunca yaydığına işaret ediyor olabilir.
Yamnayalar üstüne çalışmalar yapan, Hartwick College’dan David Anthony, bazı özel zamanlarda Yamnayaların keneviri psikoaktif özellikleri için kullanmış olabileceğini söylüyor.
Anthony,
Kenevirin bir uyuşturucu olarak kullanımının yayılımı, steplerden dışarı doğru hareketlerle ilişkili gibi gözüküyor. Kenevir özel şölenler ya da ritüellere mahsus olabilir.
şeklinde bahsediyor.
Kansas Üniversitesi’nden Barney Warf,
Antik Yunan tarihçilerinden bildiğimiz üzere, Yamnayalardan sonra steplerde yaşayan göçebe çobanlar olan İskitler, keneviri düzenli olarak uyuşturucu olarak kullanıyordu. Tarihçi Herodot’un Kırım yarımadasında İskitlerle birlikte marihuana içtiğine dair anılarını anlattığından bahsedilir.
diyor.
Avrupa’da kenevirin Bronz Çağı’ndan Rönesans’a kadar, anlatılmamış bir hikayesi olduğunu düşünüyorum”
diye ekliyor.
(kenevir)Kaynakça:
1.Mucizevi Bitki Kenevir’in (Cannabis sativa L.) Gıda Endüstrisinde Kullanımı, Bozok Vet Sci, 2021.
.
.
.
yorumlarınız bizim için değerli